زخم‌های مزمن مانند زخم پای دیابتی، زخم‌های فشاری و وریدی، چالش مهمی در حوزه سلامت عمومی در جهان امروز به شمار می‌روند. این زخم‌ها روند بهبودی کندی دارند و اغلب موجب بستری‌های مکرر، هزینه‌های زیاد مراقبتی و افت کیفیت زندگی بیماران می‌شوند. مدیریت مؤثر و پیوسته این زخم‌ها، به ویژه با افزایش سن جمعیت و شیوع بیماری‌های مزمن، پیچیده‌تر شده است.
نقش پزشکی از راه دور (Telemedicine):
ظهور فناوری‌هایی مانند پزشکی از راه دور—تعریف شده به عنوان استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) برای تبادل مشاوره‌های پزشکی از راه دور—تغییری مهم در ارائه مراقبت‌های سلامت ایجاد کرده است. این فناوری، به ویژه در دوران پاندمی کووید-۱۹، رشد فزاینده‌ای داشته و توانسته است امکان مشاوره، پایش و حتی درمان بیماران زخم را در خانه یا مراکز غیر بیمارستانی فراهم کند. کاربردهای TM شامل ارسال تصاویر زخم، مشاوره همزمان یا غیرهمزمان با پزشک متخصص، استفاده از اپلیکیشن‌ها برای خودمراقبتی و آموزش، و هماهنگی تیم‌های درمانگر از راه دور است.
اهمیت طراحی سیستمی و نگاه فرابخشی:
اگرچه شواهد زیادی مؤید بهبودهای بالینی، کاهش بستری، کوتاه شدن زمان بهبودی، کاهش هزینه‌ها و ارتقای کیفیت زندگی با بهره‌گیری از TM هستند، اما همچنان چالش‌هایی جدی در پیاده‌سازی فراگیر و موفق این فناوری‌ها وجود دارد. موانعی مانند کمبود نیرو، دشواری نصب و استفاده از نرم‌افزارها، مقاومت کادر درمان و بیماران، کمبود زیرساخت، اطمینان از تداوم مراقبت و ارتباط بین بخشی، موضوعاتی هستند که در بسیاری از مطالعات گزارش شده‌اند. کمبود مطالعات جامع با نگاه سیستمی، لایه‌های عملکرد فناوری، عوامل انسانی، سازوکارهای سازمانی و سیاست‌های بالادستی بر اهمیت رویکرد بین‌رشته‌ای می‌افزاید. به عبارت دیگر، صرف بررسی پیامدهای بالینی کافی نیست و بررسی عمیق‌تر جنبه‌های تیمی، سازمانی، زیرساختی و فنی ضرورت دارد.
هدف مقاله:
مقاله حاضر، که حاصل همکاری چندین مرکز پژوهشی و دانشگاه داخلی و بین‌المللی است، دو هدف عمده را دنبال می‌کند:
- مرور و جمع‌بندی نظام‌مند تمام شواهد و دانش موجود درباره مداخلات پزشکی از راه دور در مدیریت زخم‌های مزمن در دو سطح مراقبت اولیه و تخصصی؛ شناسایی موانع و فرصت‌ها.
- ارائه یک چارچوب سیستمی برای ادغام این یافته‌ها و خلق مدلی که بتواند به‌طور دقیق‌تر، پیچیدگی‌ها، تعاملات تیمی، ویژگی‌های فناوری، عوامل سازمانی و اثربخشی TM را در مدیریت زخم‌های مزمن منعکس کند.
در این مقاله، ضمن تأکید بر ضرورت توسعه مطالعات طولی و جامع به وسیله تلفیق رویکرد مهندسی سیستم‌ها (مانند SEIPS)، مسیرهای راهبردی و اجرایی برای ارتقای کیفیت مراقبت و ادغام موفق‌تر TM در نظام سلامت معرفی می‌شود. همکاری نزدیک پژوهشگران با مدیران بالادستی و گروه‌های مراقبتی برای طراحی و پیاده‌سازی مداخلات، از توصیه‌های کلیدی مقاله است تا دانش اجرایی و شناخت میدانی نسبت به چالش‌ها و فرصت‌های عملیاتی فراهم شود. این مقاله نه فقط برای پژوهشگران و سیاستگذاران، بلکه برای مدیران و کارورزان بالینی علاقه‌مند به تحول دیجیتال در مراقبت زخم، اهمیت ویژه‌ای دارد.
بخش اول: اهمیت و ضرورت پزشکی از راه دور در مدیریت زخم‌های مزمن
زخم‌های مزمن، مانند زخم‌های دیابتی، زخم فشاری و وریدی، یک چالش پزشکی و اجتماعی عمده هستند که هزینه‌های مراقبتی بالایی دارند و کیفیت زندگی بیماران را کاهش می‌دهند. رشد روزافزون بیماری‌های مزمن، افزایش سن جامعه و شیوع شرایطی مانند دیابت، لزوم رویکردهای نوین و اثربخش‌تر را دوچندان نموده است. پزشکی از راه دور، به عنوان یک راهکار فناورانه، توانسته است مسیر مراقبت این بیماران را دگرگون و تسهیل کند.
TM امکان ارائه مشاوره تخصصی، آموزش و هدایت تیم‌های درمانی، پایش بیماران در خانه و انتقال فوری اطلاعات زخم، تصاویر و روند درمان را فراهم کرده است. این فناوری نه تنها از نظر بالینی به تسریع بهبودی زخم، کاهش نرخ بستری، بهبود کیفیت زندگی و کاهش هزینه‌ها منجر شده، بلکه تجربه بیمار و تیم درمان را نیز بهبود بخشیده است. بازخورد بیماران و کارکنان از کاهش ناگزیر سفرهای طولانی و بستری‌های غیرضروری به عنوان مزیت مهم یاد شده است.
اما گسترش TM تنها با تحلیل پیامدهای بالینی قابل ارزیابی نیست. موفقیت آن در گرو بررسی نقش و عملکرد کلیه مؤلفه‌های انسانی، سازمانی، فنی و محیطی است. مقاله حاضر با رویکرد سیستمی و فرابخشی، ادبیات موجود را جمع‌بندی و نقاط قوت و ضعف ادغام فناوری در مراقبت زخم را ترسیم می‌کند.
بخش دوم: جمع‌بندی یافته‌های کلیدی پژوهش‌ها در حوزه TM زخم مزمن
۱. پذیرش و رضایت بیماران و کادر درمان:
پژوهش‌های متعددی نشان می‌دهد که TM با افزایش سهولت دسترسی به مشاوره تخصصی و قابلیت ارزیابی زخم‌ها به صورت مجازی، رضایت بالایی در بین بیماران، پرستاران و تیم‌های درمانگر ایجاد کرده است. بیماران از حس توانمندسازی، کاهش ضرورت جابجایی، و آسودگی خاطر از امکان پایش مداوم و فوری شواهد بالینی اشاره می‌کنند. پرستاران و تیم درمان نیز امکان دسترسی به راهنمایی تخصصی، آموزش به‌روز و همکاری تیمی را از مزایای TM برشمرده‌اند.
۲. بهبود بالینی و کاهش هزینه‌ها:
مطالعات نشان‌دهنده اثربخشی TM در تسریع روند بهبود زخم‌ها، کاهش خطر قطع عضو، کاهش مراجعات اورژانسی، اقامت کمتر در بیمارستان و ارتقای کیفیت زندگی بیماران هستند. از منظر اقتصادی، بسیاری از مقالات مزایای قابل توجهی مانند کاهش هزینه‌های رفت‌وآمد، کاهش هزینه بستری و بهبود بهره‌وری تیم‌های درمانی را گزارش داده‌اند.
۳. موانع سازمانی و فنی (Technology & Organisation):
با وجود نتایج مثبت، مداخله TM به دلیل کمبود نیرو، آموزش ناکافی پرسنل، ناتوانی مدیریت در پشتیبانی صحیح، تاخیر در راه‌اندازی زیرساخت و نرم‌افزارها، و نارسایی تجهیزات دچار چالش‌هایی شده است. بسیاری از افرادی که آموزش دیده‌اند، به علت ترک خدمت در سازمان باقی نمی‌مانند و همین موضوع، پیاده‌سازی پایدار را تهدید می‌کند.
۴. فرصت‌های ارتقا (Tasks & Individual):
فرصت‌های قابل توجه در حوزه فردی شامل افزایش آگاهی و توانمندی بیماران از طریق آموزش و پیگیری روزانه با اپلیکیشن‌های آموزشی/بالینی، تعاملات مثبت بین مراقبان اولیه و ثانویه و ارتقاء ارتباط بین بخشی تیم‌هاست. موردی مانند اپلیکیشن Swift Patient Connect برای بیماران دیابتی و زخم پای دیابتی، نشان داد که استفاده از فناوری‌های نو، بیماران را قادر به ارزیابی مداوم وضعیت خود و شناسایی به موقع مشکلات کرد.
۵. اهمیت رویکرد سیستمی و مدل SEIPS:
تجربه استفاده از چارچوب‌های مهندسی سیستم (به طور خاص SEIPS) در مدل‌سازی فرآیندهای مراقبتی TM، نشان می‌دهد که موفقیت مداخلات مستلزم درنظر گرفتن همه اجزای سیستم— از سازمان و فناوری گرفته تا افراد، وظایف، محیط فیزیکی و عوامل بیرونی— است. در این مدل، ابزاری برای تحلیل تعامل و مداخلات سیستماتیک بین این اجزا ارائه شده و نقاط گلوگاهی بر اساس تجربیات واقعی شناسایی می‌شوند.
۶. نقش محیط فیزیکی:
هرچند اغلب مطالعات بر ابعاد سازمان، فناوری و فرد تمرکز داشتند، نقش محیط فیزیکی (نظیر مکان بیمار، دسترسی به اینترنت، امکانات موجود در خانه یا مرکز نگهداری) کمتر مورد توجه قرار گرفته است. نویسندگان تأکید می‌کنند که داده‌های میدانی جدید پروژه TELE-AMBUS، به روشن‌تر شدن اهمیت محیط فیزیکی در موفقیت TM کمک خواهد کرد.
۷. پیشنهادات برای پژوهش و توسعه:
نیاز به مطالعات جامع‌تر و بین‌رشته‌ای برای سنجش عملکرد سیستم، ایجاد همگرایی و یکپارچگی بین مراقبت اولیه و تخصصی، و همچنین مشارکت فعال مدیران، کارورزان و بیماران در طراحی و اجرای مداخلات، از پیام‌های کلیدی مقاله است. این مطالعات باید، علاوه بر پیامدهای بالینی، بر کیفیت فرآیندها، پایداری فناوری، آموزش مستمر نیروها، و ایجاد زیرساخت‌های قابل اعتماد برای TM متمرکز باشند.
بخش سوم: مدل عملی و چارچوب توسعه یافته توسط پروژه TELE-AMBUS
چارچوب معرفی شده، فرآیندی را توصیف می‌کند که در آن تیم سیار زخم (AWCT) یک بیمار ارجاع شده از پزشک خانواده را دریافت و در محل سکونت (خانه، مرکز نگهداری یا توانبخشی) ویزیت می‌کند. تیم سیار ضمن انجام تشخیص و عکسبرداری از زخم، تصاویر را از طریق TM به تیم تخصصی ارسال کرده، همزمان به آموزش و راهنمایی کارکنان اولیه اقدام می‌کند. داده‌ها پس از بازگشت به بیمارستان در سامانه ثبت می‌شود تا امکان پیگیری و درخواست پشتیبانی بیشتر وجود داشته باشد. در این مدل، تیم تخصصی بر مبنای اطلاعات دریافتی، برنامه درمان را ترسیم و از طریق TM به تیم اولیه اعلام می‌کند. و نهایتاً، چرخه بازخورد دائمی برای اصلاح و بهبود فرآیندها تعریف شده است.
این چارچوب یکپارچه سیستمی، بیانگر ضرورت تعامل بین اجزای فناوری، سازمان، وظایف، افراد و محیط است و مسیر انتقال دانش و تصمیم‌گیری را بر پایه تجربه و اطلاعات واقعی شکل می‌دهد. نقاط ضعف و موانع هر بخش شناسایی شده و برای ارتقای کل سیستم، راهکارهای مشخص ارائه می‌گردد.
جمع‌بندی و چشم‌انداز آینده
نتایج این مرور نظام‌مند نشان می‌دهد که رویکرد بخشی یا تک‌بعدی به TM، پاسخگوی نیازهای واقعی بیماران و نظام سلامت نیست. ضروری است با تلفیق رویکرد سیستمی، در لایه‌های فنی، سازمانی، محیطی و فردی، طراحی و پیاده‌سازی مداخلات را انجام داده و برای پایداری، اثربخشی و ارتقاء تجربه بیماران و تیم‌ها، پژوهش‌های تلفیقی، مصاحبه‌های میدانی، آموزش مستمر و مشارکت همه ذینفعان را در دستور کار قرار داد. آینده مدیریت زخم‌های مزمن با ورود پررنگ فناوری‌های پزشکی از راه دور، منوط به حل چالش‌های سیستمی، کار تیمی و مدیریت تغییر در سطوح مختلف است.
لینک مقاله : https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36261052/
عنوان لاتین :
A cross-sector systematic review and synthesis of knowledge on telemedicine interventions in chronic wound management-Implications from a system perspective
دیدگاه خود را بنویسید